“ทำไมจ้องแต่จะยุบ ร.ร. ฉัน แทนที่จะส่งครูมาช่วยกันพัฒนากระจายการศึกษาให้ทั่วถึง” นี่คือข้อความบางส่วนจากโพสต์ของครูท่านหนึ่ง ซึ่งสอนหนังสืออยู่ในโรงเรียนขนาดเล็กที่มีนักเรียน 46 คน และคุณครู 3 คน ช่วยกันสอนเด็กๆ ตั้งแต่ชั้นอนุบาลถึงประถมศึกษาปีที่ 6
โพสต์ดังกล่าวสะท้อน “ปัญหาขาดแคลนครู” ในโรงเรียนขนาดเล็ก ที่เกิดขึ้นและยังคงอยู่คู่กับระบบการศึกษาไทยมาอย่างยาวนาน
ข้อมูลจากสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ระบุว่าปีการศึกษา 2561 ไทยมีโรงเรียนขนาดเล็กกว่า 15,089 แห่งทั่วประเทศ หรือคิดเป็น 50% ของโรงเรียนทั้งหมดที่มีอยู่ 30,112 แห่ง ซึ่งตามนิยามของ สพฐ. “โรงเรียนขนาดเล็ก” หมายถึง โรงเรียนที่มีนักเรียนน้อยกว่า 120 คน
รายงานของสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) วิเคราะห์ว่า ปัญหาใหญ่ของโรงเรียนขนาดเล็กมีอยู่ 3 ข้อ คือ
- โรงเรียนขนาดเล็กประสบปัญหาขาดแคลนครู โดยเป็นผลมาจากเกณฑ์ที่ สพฐ. ใช้กำหนดสัดส่วนครูต่อจำนวนนักเรียน
- โรงเรียนขนาดเล็กได้รับงบประมาณน้อยกว่าโรงเรียนขนาดใหญ่ เพราะรัฐให้งบโดยคิดจากรายหัวนักเรียน โรงเรียนขนาดเล็กจึงมักจะประสบปัญหางบไม่เพียงพอ
- โรงเรียนขนาดเล็กมีต้นทุนในการจัดการเรียนการสอนต่อหัวสูงกว่าโรงเรียนขนาดใหญ่
ทำไมโรงเรียนขนาดเล็กจึงขาดแคลนครู
เพราะสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) กำหนดสัดส่วนของครูในโรงเรียนขนาดเล็กเอาไว้ว่าให้มีครู 1 คน ต่อนักเรียน 20 คน หากโรงเรียนแห่งหนึ่งมีนักเรียน 80 คน ก็จะมีครูได้แค่ 4 คน แต่โดยเฉลี่ยแล้วโรงเรียน 1 แห่ง จะมี 8 ห้องเรียน (ชั้นอนุบาล – ป.6) ทำให้เกิดปัญหาครูไม่ครบชั้น
รายงานของสถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) ระบุว่าโรงเรียนขนาดเล็กราว 12,000 แห่ง มีครูน้อยกว่า 1 คนต่อระดับชั้น ดังนั้นเมื่อครูไม่เพียงพอจึงส่งผลให้ครู 1 คน ต้องสอนมากกว่า 1 ชั้นเรียน หรืออาจต้องสอนวิชาที่ตนเองไม่เชี่ยวชาญ
และเมื่อเจาะดูในรายละเอียดยังพบว่า โรงเรียนขนาดเล็ก 14,917 แห่ง หรือคิดเป็น 98.8% ของโรงเรียนขนาดเล็กทั้งหมดที่มีอยู่ 15,089 แห่ง เป็นโรงเรียนระดับประถม (ชั้นอนุบาล – ป.6) นั่นหมายความว่านักเรียนในโรงเรียนเหล่านี้ที่มีอยู่ประมาณ 9 แสนกว่าคน ต้องประสบกับปัญหาขาดแคลนครูและทรัพยากรด้านการศึกษาตั้งแต่เริ่มเรียน
สำหรับโรงเรียนขนาดเล็ก หากดูจำนวนนักเรียนต่อห้อง หนึ่งห้องเรียนอาจมีนักเรียนเพียงแค่หลักหน่วยเท่านั้น แต่ถ้านับรวมกันทั้งประเทศ ปีการศึกษา 2561 มีเด็กกว่า 981,447 คน เรียนอยู่ในโรงเรียนขนาดเล็ก หรือคิดเป็น 14% ของนักเรียนทั้งหมด
ที่ผ่านมาจึงมีการเสนอให้ยุบและควบรวมโรงเรียนขนาดเล็ก เพื่อนำนักเรียนและครูมารวมกัน ลดจำนวนห้องเรียนและจะได้กระจายครูให้ครบชั้น แต่ดูเหมือนนักการศึกษาหลายคนจะไม่เห็นด้วยกับข้อเสนอนี้ เพราะกังวลว่าหากมีการยุบและควบรวมโรงเรียนขนาดเล็กจริงๆ จะส่งผลให้เด็กที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ห่างไกลเดินทางไปโรงเรียนลำบากมากขึ้น จนสุดท้ายเด็กจำนวนหนึ่งอาจเข้าไม่ถึงการศึกษาเลย
