จุดเริ่มต้นของกองทุนเสมาคือ การแก้ปัญหาเด็กตกเขียวโดยเฉพาะเด็กผู้หญิงที่จบชั้นประถมศึกษาตอนต้น แม้ว่าสถานการณ์เด็กตกเขียวในประเทศไทยจะมีลดลงไปมาก แต่ยังคงมีอยู่ในกลุ่มชาติพันธุ์ ทีมข่าวได้ค้นหาพบชุมชนชนกลุ่มน้อยกลุ่มหนึ่ง ที่มีปัจจัยเสี่ยงนี้
ชุมชนบ้านป่าหนา อยู่ห่างจากตัว อ.ชัยปราการ จ.เชียงใหม่ 22 กม. แต่สาธารณูปโภคยังเข้าไม่ถึง รวมถึงการศึกษา ฝ่ายความมั่นคงแจ้งว่าชุมชนนี้ เด็กไม่ได้เรียนหนังสือ และอยู่ในพื้นที่เฝ้าระวังยาเสพติด อุปสรรคสำคัญ คือทัศนคติของผู้ปกครองที่ไม่เห็นความจำเป็นต่อการศึกษาของบุตรหลาน ปัจจัยเหล่านี้ ทำให้หลายครอบครัวเลี้ยงดูเด็กตามมีตามเกิด
เจนจิรา จะเดิม วัย 14 ปี เธอเล่าว่า เดิมทีไม่ได้เรียน พ่อแม่แยกทางกัน ต่อมาน้าชายมาขอแม่ ให้เธอเรียนโดยน้าชายออกค่าใช้จ่ายให้ทั้งหมด ที่กรุงเทพฯ เธอกับน้าอาศัยวัดเป็นที่หลับนอนและเรียนหนังสือมากว่า 6 ปี
เจนจิราเป็นเด็กสาวไม่กี่คนในชุมชนที่ให้ความสำคัญกับการศึกษา ขณะที่เด็กและเยาวชนหญิงชายกว่า 150 คนจบชั้นประถมศึกษาปีที่5 และ6 มีเพียง 10 คนเรียน กศน.
สภาพแวดล้อมเหล่านี้ ทำให้เด็กตกอยู่ในกลุ่มเสี่ยง เด็กชายรวมกลุ่มเสพยา ส่วนเด็กสาวอยู่ในภาวะเสี่ยงตกเขียว หลายรายแต่งงานมีลูกตั้งแต่อายุยังน้อย ออกจากระบบการศึกษามาหางานทำ ค่านิยมของพ่อแม่รับรู้แค่ว่าลูกทำงานมีเงินดีกว่าเรียน เช่น กลุ่มวัยรุ่นสาวชาวลีซอ ทำงานบริการร้านคาราโอเกะในตัวอำเภอ พวกเขายอมรับว่า เรียนมาน้อยจึงไม่มีโอกาสเลือกงานที่มีรายได้มากพอส่งให้ครอบครัว
เพื่อแก้วงจรความยากจนที่วนไม่สิ้นสุด คณะครูโรงเรียนศึกษาสงเคราะห์เชียงดาว เดินทางไปรับสมัครนักเรียนถึงบ้าน จัดรถรับส่ง พูดคุย สร้างความเชื่อมั่น ครั้งแรกมีเด็กสมัครเรียน 30 คน และครั้งที่2 ผู้ปกครองทยอยนำเด็กมาสมัครเรียนเพิ่ม
การแก้ปัญหาการศึกษาในพื้นที่ห่างไกล ทางโรงเรียนศึกษาสงเคราะห์มองว่า จะต้องนำการศึกษามอบให้ผู้ด้อยโอกาสถึงหน้าบ้าน ครูต้องทำหน้าที่ศึกษาอย่างเข้าใจว่า ชุมชนเผชิญปัญหาอะไร และต้องปรับแก้ไขในด้านใด เช่น ชุมชนบ้านป่าหนา มีปัญหาเรื่องยาเสพติด และค่านิยมให้เด็กออกมาทำงานช่วยพ่อแม่มากกว่าสนับสนุนให้เรียนต่อ เพราะอาจมองไม่เห็นประโยชน์การศึกษาว่าจะทำให้อนาคตของชุมชนไปในทางที่ดีขึ้นอย่างไร แต่โรงเรียนศึกษาสงคราะห์มีความเชื่อว่า การมอบการศึกษาถึงประตูหน้าบ้านเด็ก จะสร้างความทัศนคติของชุมชนในทางที่เปลี่ยนไปและเห็นความสำคัญของการศึกษามากขึ้น
