“ผมร่วงในวันนี้ ไม่ใช่เรื่องความสวยงามอีกต่อไป แต่เป็นเรื่องความอยู่รอด” คำพูดของประธานาธิบดีเกาหลีใต้ อี แจ-มยอง ระหว่างการหารือนโยบายด้านสาธารณสุข ได้สร้างแรงสั่นสะเทือนต่อกรอบคิดเดิมของระบบประกันสุขภาพแห่งชาติ และดึงประเด็นที่เคยถูกมองว่าเป็นเรื่องส่วนบุคคล ขึ้นมาอยู่กลางเวทีนโยบายสาธารณะอย่างไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน

ผู้นำเกาหลีใต้สั่งการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องพิจารณาความเป็นไปได้ในการขยายความคุ้มครองของประกันสุขภาพไปถึงการรักษาภาวะผมร่วง พร้อมตั้งคำถามตรงไปตรงมาว่า เหตุใดเรื่องที่กระทบคุณภาพชีวิตและโอกาสของคนหนุ่มสาว จึงไม่ควรถูกมองเป็น ‘โรค’ ในระบบสวัสดิการของรัฐ

ปัจจุบัน เกาหลีใต้ใช้ระบบประกันสุขภาพถ้วนหน้า ครอบคลุมประชาชนเกือบทั้งหมด โดยใช้เงินสมทบตามรายได้ แต่ความคุ้มครองด้านผมร่วงยังจำกัดอยู่เฉพาะกรณีที่มีสาเหตุทางการแพทย์ ขณะที่ศีรษะล้านจากพันธุกรรมหรือวัย ยังคงอยู่นอกขอบเขตการเบิกจ่าย

กรอบคิดนี้ตั้งอยู่บนสมมติฐานว่า ประกันสุขภาพควรดูแลโรคที่คุกคามชีวิตหรือการทำงานของร่างกายเป็นหลัก ไม่ใช่ปัญหาที่ถูกจัดอยู่ในหมวดรูปลักษณ์หรือคุณภาพชีวิต และนั่นคือเส้นแบ่งที่คำพูดของประธานาธิบดี กำลังท้าทายอย่างตรงไปตรงมา

ประกันสุขภาพเกาหลีใต้ ยังยึดกรอบคิดเดิม

แม้เหตุผลของประธานาธิบดี อี แจ-มยอง จะฟังดูมีน้ำหนัก แต่ในความเป็นจริง นี่คือประเด็นท้าทายครั้งใหญ่ต่อระบบโดยตรง เพราะในกรอบคิดดั้งเดิม ระบบประกันสุขภาพของเกาหลีใต้ถูกออกแบบมาเพื่อทำหน้าที่พื้นฐานที่สุดของรัฐ คือการดูแลประชาชนเมื่อร่างกายเจ็บป่วย หรือเผชิญโรคที่กระทบต่อการมีชีวิตและการทำงานของร่างกาย โดยจัดสรรทรัพยากรให้กับโรคที่จำเป็นและเร่งด่วนเป็นลำดับแรก

ระบบนี้เป็นประกันสุขภาพถ้วนหน้า ครอบคลุมประชาชนเกือบทั้งหมด ใช้เงินสมทบตามรายได้ และยึดหลักสำคัญว่า ทรัพยากรของรัฐควรถูกจัดสรรไปยังโรคที่ ‘จำเป็น’ ก่อน ไม่ว่าจะเป็นโรคร้ายแรง โรคเรื้อรัง หรือภาวะที่หากไม่รักษา อาจส่งผลต่อชีวิตในระยะยาว

ภายใต้กรอบคิดนี้ ภาวะผมร่วงจึงถูกแบ่งออกอย่างชัดเจน กรณีที่เกิดจากสาเหตุทางการแพทย์ เช่น โรคภูมิคุ้มกันบางชนิด อาจได้รับความคุ้มครองในวงจำกัด ขณะที่ผมร่วงจากพันธุกรรมหรือศีรษะล้านตามวัย ยังคงถูกจัดให้อยู่ในหมวดที่ไม่คุกคามชีวิต และไม่อยู่ในขอบเขตการเบิกจ่าย

เหตุผลของรัฐไม่ได้ซับซ้อน เพราะประกันสุขภาพไม่ได้ถูกออกแบบมาเพื่อรองรับความไม่สบายใจทุกประเภทในชีวิต แต่เป็นหลักประกันขั้นต่ำ เพื่อป้องกันไม่ให้ประชาชนล้มละลายจากความเจ็บป่วย

กรอบคิดดังกล่าวดำรงอยู่มาอย่างยาวนาน และแทบไม่เคยถูกตั้งคำถามอย่างจริงจัง จนกระทั่งผู้นำประเทศหยิบยกประเด็นขึ้นมาว่า หากความเจ็บปวดในยุคนี้ ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในร่างกาย แต่ส่งผลต่อโอกาส การยืนอยู่ในสังคม และคุณค่าในตัวเอง รัฐควรยังยึดเส้นแบ่งเดิมต่อไปหรือไม่

‘ผมร่วง’ ไม่ใช่เรื่องเล็กในสังคมเกาหลีใต้

ในสังคมเกาหลีใต้ รูปลักษณ์ไม่ใช่แค่เรื่องส่วนบุคคล แต่เป็นเงื่อนไขของการถูกยอมรับและการได้โอกาส ตั้งแต่การสมัครงานไปจนถึงความสัมพันธ์ในชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะในหมู่คนหนุ่มสาว ที่ต้องแข่งขันกันในสังคมซึ่งมาตรฐานความพร้อมไม่ได้วัดแค่ความสามารถ แต่รวมถึงภาพลักษณ์ที่สังคมมองว่า ‘เหมาะสม’

ด้วยเหตุนี้ ปัญหาผมร่วงจึงมักไม่ถูกพูดถึงอย่างเปิดเผย โดยเฉพาะในหมู่ผู้ชาย หลายคนเลือกปิดบังแนวผม หลีกเลี่ยงทรงที่เผยหน้าผาก หรือแบกรับค่าใช้จ่ายในการรักษาด้วยตัวเอง เพื่อรักษาความมั่นใจในสนามแข่งขันของสังคม

ในบริบทนี้ คำว่า ‘เรื่องความอยู่รอด’ จึงไม่ได้หมายถึงการรอดตายทางร่างกาย แต่หมายถึงการไม่ถูกผลักออกจากระบบ การยังมีที่ยืนในโลกการทำงาน ความสัมพันธ์ และการถูกประเมินคุณค่าจากผู้อื่น

และนั่นคือเหตุผลที่คำพูดของประธานาธิบดีอี ไปแตะความรู้สึกของคนจำนวนไม่น้อย โดยเฉพาะคนรุ่นใหม่ที่มองว่าตนเอง ‘จ่าย’ ให้กับระบบสวัสดิการ แต่กลับไม่ได้รับการดูแลในประเด็นที่กระทบชีวิตจริงของพวกเขา

เสียงค้านจากแพทย์ กับคำถามเรื่องลำดับความสำคัญ

อย่างไรก็ตาม คำว่า ‘ความอยู่รอด’ ก็จุดชนวนเสียงคัดค้านจากวงการแพทย์และผู้ที่ทำงานกับระบบประกันสุขภาพมาอย่างยาวนาน สำหรับแพทย์จำนวนมาก ประเด็นไม่ได้อยู่ที่การเข้าใจหรือไม่เข้าใจความเจ็บปวดของผู้ที่เผชิญปัญหาผมร่วง หากแต่อยู่ที่คำถามพื้นฐานว่า ในระบบที่ทรัพยากรมีจำกัด ประกันสุขภาพควรถูกใช้รองรับความเจ็บปวดแบบใดก่อน

สมาคมแพทย์เกาหลีชี้ว่า เงินจากประกันสุขภาพควรถูกจัดสรรให้กับโรคที่คุกคามชีวิตหรือการทำงานของร่างกายเป็นลำดับแรก ขณะที่ผู้ป่วยโรคร้ายแรงจำนวนไม่น้อยยังต้องเผชิญภาระค่าใช้จ่ายสูง และการเข้าถึงยาที่จำกัด

อีกหนึ่งความกังวลสำคัญคือ หากเส้นแบ่งถูกขยับเพียงครั้งเดียว จะมีประเด็นใดตามมาอีกบ้าง เมื่อความทุกข์ทางใจ ความกดดันทางสังคม และคุณภาพชีวิต ต่างสามารถอ้างเหตุผลเดียวกันว่าเป็น ‘เงื่อนไขของการอยู่รอด’

แม้แต่ฝ่ายกำหนดนโยบายเองก็แสดงท่าทีระมัดระวัง โดยยอมรับว่าการขยายความคุ้มครองใด ๆ จำเป็นต้องประเมินผลกระทบอย่างรอบด้าน เพราะทุกการตัดสินใจ หมายถึงการเลือกว่าจะดูแลใครก่อน และใครอาจต้องรอ

ในจุดนี้ คำถามจึงไม่ได้อยู่ที่การเห็นใจหรือไม่เห็นใจ หากแต่อยู่ที่ว่า รัฐสวัสดิการควรจัดลำดับความสำคัญอย่างไร เมื่อความเจ็บปวดของประชาชนมีได้หลายรูปแบบ แต่ทรัพยากรของรัฐมีอยู่อย่างจำกัด

นโยบายจริง หรือสัญญาณทางการเมือง

อีกคำถามที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ คือ ข้อเสนอเรื่องการขยายประกันสุขภาพไปถึงการรักษาภาวะผมร่วง เป็นความตั้งใจเชิงนโยบายจริงเพียงใด หรือเป็นเพียงสัญลักษณ์ทางการเมืองที่ผู้นำต้องการส่งไปถึงกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งของสังคม

เพราะนี่ไม่ใช่ครั้งแรกที่ อี แจ-มยอง หยิบยกประเด็นนี้ขึ้นมา ในช่วงการเลือกตั้งครั้งก่อน เขาเคยพูดถึงการคุ้มครองยาปลูกผมมาแล้ว และถูกวิจารณ์ว่าเป็นนโยบายที่มุ่งเอาใจผู้มีสิทธิเลือกตั้งชายรุ่นใหม่ ท่ามกลางบริบทความตึงเครียดทางการเมืองเรื่องเพศและความเหลื่อมล้ำทางโอกาส

ครั้งนี้ แม้จะไม่ใช่คำมั่นหาเสียง แต่การกล่าวในฐานะประธานาธิบดี ได้เปลี่ยนประเด็นที่เคยเป็นเพียงวาทกรรมทางการเมือง ให้กลายเป็นโจทย์เชิงนโยบายที่หน่วยงานรัฐไม่อาจเลี่ยงตอบได้อีกต่อไป

นักวิชาการบางส่วนมองว่า นี่อาจเป็นความพยายามขยายกรอบความหมายของรัฐสวัสดิการ ให้ขยับจากการดูแล “ร่างกายที่ป่วย” ไปสู่การรับมือกับความเปราะบางในชีวิตของคนรุ่นใหม่ ที่กำลังเผชิญแรงกดดันทางเศรษฐกิจและสังคมพร้อมกันหลายด้าน

แต่จนถึงขณะนี้ ยังไม่มีสัญญาณชัดเจนว่า ข้อเสนอนี้จะถูกผลักดันไปไกลถึงขั้นปรับระบบจริง หรือจะจบลงเพียงการเปิดพื้นที่ให้สังคมได้ถกเถียง

ท้ายที่สุด ประเด็นผมร่วงอาจไม่ใช่คำถามว่า “ควรเบิกได้หรือไม่” แต่คือคำถามว่า รัฐสวัสดิการควรรับมือกับความเจ็บปวดรูปแบบใหม่ของผู้คนอย่างไร  ในวันที่ความทุกข์ไม่ได้แสดงออกมาเป็นบาดแผล แต่ส่งผลต่อการมีที่ยืนในสังคม

คำตอบของเกาหลีใต้ในครั้งนี้ จึงไม่ได้ทดสอบแค่ระบบประกันสุขภาพ แต่กำลังทดสอบว่า รัฐสวัสดิการจะนิยามคำว่า ‘การดูแลชีวิต’ ไปได้ไกลแค่ไหน